W ramach tymczasowych przepisów wprowadzanych w związku z epidemią COVID-19 czasowej modyfikacji uległy niektóre z regulacji prawa pracy. Jednym z takich przypadków jest zawieszenie obowiązków wynikających z przepisów Kodeksu pracy dotyczących okresowych badań lekarskich. Rozwiązanie to budzi uzasadnione wątpliwości pracodawców, którzy zastanawiają się, czy przepisy jedynie zawieszają wykonywanie obowiązków związanych z badaniami okresowymi, czy też należy je interpretować jako okresowy zakaz ich wykonywania.

Rozstrzygnięcie tej kwestii jest szczególne istotne w przypadku pracodawców zatrudniających dużą liczbę pracowników, u których nieprzeprowadzanie badań okresowych w okresie epidemii będzie wiązać się z koniecznością późniejszego skierowania na takie badania w krótkim czasie kilkudziesięciu lub nawet kilkuset pracowników. Może to rodzić zarówno problemy po stronie pracodawców (badania profilaktyczne powinny zgodnie z przepisami odbywać się w miarę możliwości w godzinach pracy, a dopuszczenie do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku stanowi wykroczenie zagrożone karą grzywny od 1 do 30 tysięcy złotych), jak i placówek medycznych – przeprowadzenie w krótkim czasie dużej liczby badań może okazać się bowiem znacząco utrudnione. W skrajnych przypadkach pracodawcy mogą być zmuszeni do poszukiwania dodatkowych placówek medycznych, do których będą mogli skierować pracowników na badania. Wydaje się, że właśnie mając na względzie praktyczne problemy z przeprowadzaniem badań po ustąpieniu stanu epidemii lub zagrożenia epidemicznego, wydłużono z 60 do 180 dni okres, w którym po ich odwołaniu pracodawca i pracownik będą obowiązani wykonać zawieszone obowiązki związane z badaniami okresowymi. Wobec bliżej nieokreślonego czasu obowiązywania ww. stanów może rodzić się jednak wątpliwość, czy nawet taki okres będzie wystarczający.

Sprzeczne interpretacje

Powyższych wątpliwości nie rozwiewa lektura uzasadnienia ustawy wprowadzającej omawiane przepisy. W efekcie pojawiły się inicjatywy mające na celu uzyskanie interpretacji przepisów od określonych organów. I tak w odpowiedzi na interpretację poselską z 16 października 2020 r. Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej wskazało, że „pracodawca ma nadal możliwość skierowania pracownika na takie [okresowe] badania. Kodeks pracy określa bowiem minimalne wymagania, więc poziom ochrony pracownika może zostać w każdym czasie zwiększony. Także pracownik może wnioskować do pracodawcy o skierowanie go na takie badania”. Z kolei Główny Inspektorat Pracy w niepublikowanym piśmie GIP-GBI.0701.36.2021.3 z 30 kwietnia 2021 r. stwierdził, że w związku z zawieszeniem obowiązku wykonywania badań okresowych pracodawca nie powinien kierować pracownika na takie badania lekarskie, a pracownik nie ma obowiązku się im poddawać. Co ciekawe, odmienne wskazówki można otrzymać, dzwoniąc na infolinię Państwowej Inspekcji Pracy.

Co mówią same przepisy?

W myśl regulującego tę kwestię przepisu art. 12a ust. 1 pkt 1 tzw. tarczy antykryzysowej (tj. ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych) „zawiesza się wykonywanie obowiązków wynikających z przepisów (…)” dotyczących okresowych badań lekarskich. Literalna wykładnia tej regulacji prowadzi do wniosku, że przepis jedynie zawiesza obowiązek, lecz nie zakazuje kierowania na badania okresowe i ich wykonywania. Tym samym należy uznać, że dopuszczane będzie kierowanie pracowników na badania okresowe jeszcze w czasie trwania stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego, szczególnie gdy możliwość wykonania takich badań deklaruje zarówno pracodawca, pracownik, jak i placówka medyczna. Brak jest wyraźnych podstaw do nałożenia na pracodawcę jakichkolwiek sankcji za takie działanie, w szczególności trudno sobie wyobrazić zakwalifikowanie takiego działania jako wykroczenia z tytułu nieprzestrzegania przepisów BHP.

Odrębną kwestią od samej dopuszczalności kierowania na badania okresowe jest ewentualne egzekwowanie przez pracodawcę ich wykonywania. Co ciekawe, w niezmienionym brzmieniu obowiązuje przepis art. 211 pkt 6) Kodeksu pracy, w myśl którego pracownik jest w szczególności obowiązany „poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim”. Trudno przesądzić, czy jest to celowy zabieg, czy też raczej przeoczenie ustawodawcy. Biorąc jednak pod uwagę szczególne okoliczności i niejednoznaczność omawianych przepisów wniosek o bezwzględnym obowiązku udania się na badania po stronie pracowników byłby raczej zbyt daleko idący. W związku z tym pracodawcy powinni z dużą ostrożnością podchodzić do wyciągania ewentualnych konsekwencji wobec pracowników, którzy odmawiają wykonania badań okresowych w czasie zawieszenia ustawowych obowiązków z nimi związanych.

W praktyce pojawiły się również wątpliwości, czy zawieszony jest obowiązek wystawiania przez pracodawcę skierowań na badania okresowe. Część pracodawców profilaktycznie, obawiając się grzywny, wystawia takie skierowania bez zamiaru faktycznego kierowania pracowników na badania. Wydaje się jednak, że jest to zbędne – brak jest bowiem odrębnego przepisu zobowiązującego pracodawcę do wystawiania skierowania, a przepis mówiący o tym, że „wstępne, okresowe i kontrolne badania lekarskie przeprowadza się na podstawie skierowania wydanego przez pracodawcę” został zawieszony w zakresie badań okresowych. Tym samym brak jest podstaw do ewentualnego karania pracodawców niewystawiających skierowań w tym zakresie.

Abstrahując od czysto prawnej analizy przepisów nie sposób nie zauważyć, że cel zawieszenia obowiązku wykonywania badań okresowych (tj. zminimalizowanie ryzyka zakażenia pracowników kierowanych na badania oraz pracujących w wykonujących je placówkach medycznych ) może być – szczególnie w obliczu rosnącego odsetku osób zaszczepionych – niewspółmierny do ewentualnych negatywnych skutków związanych z zawieszeniem tego obowiązku. Terminy wykonywania okresowych badań lekarskich nie są bowiem ustalane przypadkowo, lecz mają na celu możliwie wczesne wykrycie i zdiagnozowanie początków chorób zawodowych lub innych schorzeń. Jest to szczególnie istotne w przypadku pracowników narażonych na działania określonych substancji i czynników szkodliwych. Interpretacja analizowanych przepisów prowadząca do pozbawienia ich możliwości odbycia takich badań byłaby nieracjonalna.

Piotr Podsiadły