Umowa o pracę w całości wykonywana na terytorium Polski zawarta z pracodawcą, który nie posiada siedziby na terenie UE, EOG ani Szwajcarii, może nie stanowić tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Takie stanowisko zajął ZUS w jednej z interpretacji indywidualnych.
Wniosek dotyczył sytuacji, w której wnioskodawca prowadzący działalność gospodarczą i podlegający z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym w Polsce rozważał jednoczesne zawarcie umowy o pracę. Miała być ona w całości wykonywana na terytorium Polski, zaś pracodawca nie posiadał w Polsce miejsca prowadzenia działalności, siedziby ani przedstawicielstwa. Wnioskodawca skierował do ZUS zapytanie, czy w takiej sytuacji dojdzie do zbiegu tytułów do ubezpieczeń, czy też taka umowa o pracę nie będzie stanowić obowiązkowego tytułu do ubezpieczeń społecznych. W ocenie wnioskodawcy, taka umowa nie stanowi tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, więc w jego sytuacji nie dojdzie do zbiegu tytułów do ubezpieczeń społecznych.
Wątpliwości dotyczyły obecnego brzmienia przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu podlegają obowiązkowo pracownicy, czyli osoby pozostające w stosunku pracy. Konsekwencją tych obowiązków jest podleganie ubezpieczeniom chorobowemu i wypadkowemu. Jednocześnie ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych w art. 7 pkt 3 w brzmieniu obowiązującym do 1 stycznia 2013 r. regulowała, że prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym przysługuje obywatelom polskim wykonującym pracę za granicą w podmiotach zagranicznych oraz obywatelom polskim wykonującym pracę w podmiotach zagranicznych na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, jeżeli podmioty te nie posiadają w Polsce swojej siedziby ani przedstawicielstwa. Przepis ten został zmieniony i obecnie art. 7 stanowi, że prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym przysługuje osobom, które nie spełniają warunków do objęcia tymi ubezpieczeniami obowiązkowo. Zgodnie z uzasadnieniem ustawy modyfikującej art. 7 celem zmiany było rozszerzenie katalogu osób mogących skorzystać z objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym, a nie zawężenie tego kręgu.
ZUS uznał stanowisko wnioskodawcy za prawidłowe i wskazał, że obowiązujące przepisy regulują powszechny charakter podlegania ubezpieczeniom społecznym przez pracowników świadczących pracę na terenie Polski. Wyjątkiem od tej zasady jest wykonywanie pracy na terytorium Polski na rzecz podmiotu niefunkcjonującego w polskim obrocie gospodarczym, gdy umowa o pracę jest zawarta z podmiotem zagranicznym i wszelkie roszczenia wynikające z wykonywania pracy kierowane są do pracodawcy za granicą. ZUS wskazał, że w takiej samej sytuacji są pracownicy, którzy zawrą umowę o pracę z podmiotem z kraju trzeciego, który co prawda prowadzi w Polsce działalność przez oddział lub przedstawicielstwo, ale umowa o pracę jest zawarta z tym podmiotem i wszelkie roszczenia wynikające z wykonywania pracy kierowane są do pracodawcy za granicą.
Stanowisko ZUS może zaskakiwać, ponieważ nie opiera się na literalnym brzmieniu przepisów, tylko odnosi się do historycznego brzmienia regulacji wspartego intencją ustawodawcy wyrażoną w uzasadnieniu ustawy nowelizującej. Podążając za takim rozumieniem regulacji, można dojść do wniosku, że zawarcie umowy o pracę z zagranicznym pracodawcą może niekiedy prowadzić do oszczędności związanej z należnościami publicznoprawnymi (kosztem zakresu ochrony ubezpieczeniowej). Jednak nie wyklucza to sytuacji, że taki pracownik będzie podlegał systemowi ubezpieczeń w kraju siedziby pracodawcy, co należy każdorazowo badać.
Należy pamiętać, że tacy pracownicy są uprawnieni do dobrowolnego poddania się polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych i opłacania składek z tego tytułu. Jednocześnie w przypadku pracodawców posiadających siedzibę w krajach członkowskich UE, EOG lub Szwajcarii, należy mieć na uwadze także regulacje Rozporządzeń 883/2004 i 987/2009.
Joanna Goryca
