W sprawie, która trafiła na wokandę sądu, istotne było rozstrzygnięcie m.in.:

• czy fakt wykorzystania przez pracownika własnego sprzętu do stworzenia utworu sprawia, że tak powstały utwór traci charakter utworu pracowniczego,
• czy obowiązek stworzenia spornego utworu powinien być wyraźnie wyartykułowany np. w umowie o pracę.

Powód zatrudniony był w muzeum na umowę o pracę, a do jego obowiązków należało m.in. kierowanie, prowadzenie i planowanie pracy merytorycznej, naukowej i organizacyjnej, inicjowanie i współdziałanie w poszukiwaniu i gromadzeniu zbiorów oraz popularyzacja zbiorów i działalności muzeum poprzez przygotowywanie wystaw. Powód przygotował scenariusz wystawy dotyczącej architektury myśliwskiej, a także gromadził obiekty na nią przeznaczone, był autorem tekstów i przygotowywał eksponaty. W ramach swojej pracy powód zorganizował wystawę prezentującą m.in. fotografie, które wykonał, wykorzystując do tego własny sprzęt fotograficzny oraz sprzęt muzeum. Po rozwiązaniu umowy o pracę powód pozwał muzeum, zarzucając wykorzystywanie fotografii jego autorstwa bez jego zgody i odpowiedniej umowy.

Utwór pracowniczy

Zasadą jest, że majątkowe prawa autorskie do utworu przysługują twórcy (art. 8 ust. 1 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych). Natomiast zgodnie z art. 12 ust. 1 ww. ustawy jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.

Utwór pracowniczy to taki, który jest stworzony w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Przyjmuje się, że obowiązek tworzenia utworów na rzecz pracodawcy powinien wynikać z treści umowy o pracę. Źródłem obowiązku świadczenia pracy twórczej może być też np. regulamin pracy, układ zbiorowy czy jednostkowe polecenie przełożonego. Samo posłużenie się w procesie twórczym urządzeniami lub materiałami należącymi do zakładu pracy, a także przygotowanie utworu w czasie pracy nie stanowi wystarczającej podstawy do zakwalifikowania utworu do kategorii „utwór pracowniczy”[1].

Rozpatrując powództwo, sąd okręgowy i sąd apelacyjny musiały więc ustalić, czy fotografie powoda wykorzystane na wystawie przez pozwane muzeum można zakwalifikować do kategorii utworów pracowniczych, skoro wykonywane były sprzętem prywatnym powoda i sprzętem muzeum.

Zakres obowiązków pracowniczych

Sądy nie miały wątpliwości, że stworzenie fotografii prezentowanych na wystawie leżało w zakresie obowiązków pracowniczych powoda. Za taką kwalifikacją przemawiał ustalony zakres obowiązków powoda, zajmowane przez niego stanowisko, a także fakt, że fotografie zostały stworzone w celu realizacji obowiązków pracowniczych związanych z przygotowywaniem wystaw. Jak wskazał sąd okręgowy, a potwierdził sąd apelacyjny, skoro w zakresie obowiązków powoda było zbieranie materiałów na wystawy, to należy uznać, że mieściło się w nim wykonywanie fotografii obiektów interesujących z punktu widzenia działalności pozwanego.

Sąd apelacyjny wskazał, że: zakwalifikowanie utworu jako pracowniczego nie wymaga, aby na pracowniku ciążył wyraźnie wyartykułowany (w umowie o pracę czy też w innych aktach stanowiących źródło prawa pracy, np. opisie stanowiska pracy) obowiązek stworzenia spornego utworu, a nawet aby pracownik był wyraźnie zobowiązany do działalności twórczej. Istotne jest stwierdzenie, czy czynności, w wyniku których powstał utwór, mieściły się w zakresie obowiązków pracowniczych.

Podsumowanie

O kwalifikacji utworu do kategorii utworu pracowniczego decyduje zakres obowiązków pracowniczych, nawet jeśli pracownik nie jest wyraźnie zobowiązany do działalności twórczej. Nie ma też znaczenia, czy do stworzenia utworu pracownik wykorzysta własne zasoby, czy zasoby pracodawcy. W omawianym wyroku sądy obu instancji podkreśliły znaczenie zakresu obowiązków pracowniczych dla uznania utworu pracowniczego. Dlatego pracodawcy powinni zadbać o określenie obowiązków pracowniczych w taki sposób, aby obejmowały one działalność twórczą pracowników.

Monika A. Górska

[1] Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 4 października 2011 r. V ACa 422/11