W doktrynie widać rozbieżności na tym tle. Według poglądu restrykcyjnego jednostronne polecenie pracodawcy może obejmować jedynie zmianę rodzaju pracy, a nie może dotyczyć innych elementów umowy o pracę, w szczególności miejsca pracy. Z kolei stanowisko bardziej liberalne dopuszcza możliwość zmiany, na warunkach określonych w art. 42 § 4 k.p., warunków pracy innych niż rodzaj pracy, szczególnie gdy jest to pochodną zmiany rodzaju pracy. Na poparcie tego podejścia wskazuje się, że zmiana rodzaju pracy często wiąże się z koniecznością zmiany miejsca pracy. Uznanie, że ta ostatnia zmiana nie może nastąpić, prowadziłoby do znacznego ograniczenia w korzystaniu z uprawnień przewidzianych w art. 42 § 4 k.p. Takie stanowisko, jak się wydaje, zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 16 lutego 1995 r. (I PRN 122/94).

Więcej argumentów przemawia jednak za przyjęciem, że art. 42 § 4 k.p. nie pozwala na jednostronną zmianę innych warunków pracy niż rodzaj pracy, również wówczas, gdy miałoby to być konsekwencją powierzenia innego rodzaju pracy. Za taką interpretacją przemawia kilka argumentów. Po pierwsze, art. 42 § 4 k.p. ma charakter wyjątku od ogólnej reguły zakazu jednostronnej zmiany warunków pracy przez pracodawcę w innym trybie niż wypowiedzenie zmieniające. Z tego też względu uzasadniona jest wykładnia zawężająca tego przepisu zgodnie z powszechnie przyjętą zasadą exceptiones non sunt extendendae. Po drugie, ustawodawca zmianę rodzaju pracy opatrzył wieloma obostrzeniami. Jednym z nich jest zakaz powierzenia pracy, która nie odpowiadałaby kwalifikacjom pracownika. Takich gwarancji analizowany przepis nie przewiduje w odniesieniu do zmiany miejsca pracy. W szczególności nie ma regulacji, która nakazywałaby, aby nowe miejsce pracy znajdowało się w odległości umożliwiającej pracownikowi dojazd z jego miejsca pobytu w rozsądnym czasie. Nie można przecież wykluczyć, że zmiana rodzaju pracy będzie wymagała od pracownika przeniesienia się do miejscowości bardzo odległej od miejsca ustalonego w treści stosunku pracy (może być to nawet inna część świata). W takim przypadku wywiązanie się przez pracownika z obowiązku wykonania pracy może być co najmniej bardzo utrudnione, a nawet niemożliwe. Wreszcie należy wskazać, że zmiana miejsca pracy może skutkować znacznym zwiększeniem kosztów, jakie ponosi pracownik. Analizowany przepis nie przewiduje w tym wypadku rekompensaty. W efekcie nie jest wykluczone, że pozostawanie w stosunku pracy straci dla pracownika ekonomiczny sens, gdyż koszty dojazdu lub czasowej zmiany miejsca zamieszkania znacznie przekroczą wysokość otrzymywanego od pracodawcy wynagrodzenia.

Z tego też względu należy uznać, że na podstawie art. 42 § 4 k.p. możliwa jest zmiana wyłącznie rodzaju pracy. Jeżeli zmiana rodzaju pracy pociąga za sobą zmianę ustalonego w umowie miejsca świadczenia pracy, pracodawca nie może skorzystać z przywołanego uprawnienia. Aby do takiej zmiany doszło, konieczne jest zawarcie porozumienia zmieniającego lub wypowiedzenie przez pracodawcę warunków pracy.

Marcin Wujczyk