24 kwietnia 2024 r. Parlament Europejski przyjął nowe przepisy, które mają na celu poprawę warunków pracy pracowników platform internetowych, tj. przepisy dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie poprawy warunków pracy za pośrednictwem platform internetowych. Za przyjęciem dyrektywy głosowało aż 554 posłów (56 było przeciw, 24 wstrzymało się od głosu).

Cel dyrektywy

Dyrektywa ma na celu poprawę warunków pracy i zapewnienie ochrony pracownikom platform internetowych przez ułatwienie prawidłowego określenia ich statusu zatrudnienia za pomocą domniemania stosunku pracy i ustanowienie minimalnych praw mających zastosowanie do każdej osoby wykonującej pracę za pośrednictwem platform internetowych w Unii.

Cyfrowa platforma pracy

Branża platform cyfrowych szybko się rozwija i od lat rozlewa się na kolejne zawody i sektory gospodarki. Z pozycji klienta widzimy tańszą alternatywę dla taksówek czy szybką dostawę jedzenia. Jednak rowerzyści z kolorowymi plecakami to nie wszystko. Praca platformowa upowszechnia się w kolejnych sektorach gospodarki i obejmuje również takie usługi jak tłumaczenia, wprowadzanie danych i opieka nad dziećmi czy osobami starszymi. Jak wynika z analizy Komisji Europejskiej przeprowadzonej kilka lat temu, na rynku jest już ponad 500 aktywnych cyfrowych platform, a 28 milionów osób jest zatrudnionych w tym sektorze. Komisja Europejska szacuje, że do 2025 roku liczba ta ma wzrosnąć nawet do 42 milionów.

Zgodnie z przyjętymi przez Parlament Europejski przepisami „Cyfrową platformą pracy” jest każda osoba fizyczna lub prawna, która świadczy usługę spełniającą wszystkie następujące wymogi:

• jest udostępniana, przynajmniej częściowo, na odległość za pomocą środków elektronicznych, takich jak strona internetowa lub aplikacja mobilna,
• jest świadczona na żądanie usługobiorcy,
• jako niezbędny i istotny element obejmuje organizowanie pracy wykonywanej przez osoby fizyczne za wynagrodzeniem, niezależnie od tego, czy praca ta jest wykonywana przez internet czy w określonym miejscu,
• obejmuje stosowanie zautomatyzowanych systemów monitorujących lub decyzyjnych.

Czym jest praca platformowa?

Praca platformowa może mieć bardzo różnorodny charakter. Zgodnie z definicją praca platformowa to każda praca organizowana za pośrednictwem cyfrowej platformy pracy i wykonywana w Unii przez osobę fizyczną na podstawie stosunku umownego między cyfrową platformą pracy lub pośrednikiem a osobą fizyczną, niezależnie od tego, czy istnieje stosunek umowny między osobą fizyczną lub pośrednikiem a usługobiorcą. Uczestnikami pracy platformowej są zatem:

• osoby lub podmioty zgłaszające zapotrzebowanie na wykonanie wyraźnie określonej usługi polegającej na świadczeniu pracy,
• osoby zainteresowane świadczeniem takiej usługi,
• platforma pracy pośrednicząca w nawiązaniu relacji między jednymi i drugimi.

Domniemanie stosunku pracy

Na etapie legislacyjnym największe kontrowersje wzbudzało domniemanie istnienia stosunku pracy. Większość pracowników platformowych w UE ma obecnie status osób samozatrudnionych. Z danych udostępnionych przez Komisję Europejską wynika, że dziewięć na dziesięć platform działających obecnie w UE klasyfikuje osoby pracujące za ich pośrednictwem jako osoby samozatrudnione. Zgodnie z wcześniejszą wersją dyrektywy pracownicy platformowi mieli być automatycznie traktowani jak zatrudnieni na podstawie umowy o pracę (a nie samozatrudnieni), jeżeli ich stosunek umowny z platformą spełniał co najmniej dwa spośród pięciu warunków wskazanych w projekcie dyrektywy.

W przyjętym brzmieniu projektu dyrektywy nie ma już wymienianych wcześniej pięciu kryteriów ustalenia stosunku pracy. Obecnie domniemanie stosunku pracy jest uruchamiane, gdy istnieją fakty wskazujące na kontrolę i kierownictwo, zgodnie z prawem krajowym i układami zbiorowymi oraz z uwzględnieniem orzecznictwa UE.

Powyższe domniemanie nie będzie miało mocy wstecznej. W przypadku umów zawartych jeszcze przed transpozycją dyrektywy (i kontynuowanych po niej) domniemanie znajdzie zastosowanie wyłącznie do okresu rozpoczynającego się po jej wejściu w życie.

Ponadto domniemanie będzie wzruszalne. Dyrektywa zobowiązuje kraje UE do ustanowienia na poziomie krajowym domniemania prawnego zatrudnienia, od którego można się odwołać, mającego na celu skorygowanie nierównowagi sił między cyfrową platformą pracy a osobą wykonującą pracę za jej pośrednictwem. Ciężar dowodu spoczywa na platformie, co oznacza, że to ona musi udowodnić, że stosunek pracy nie istnieje.

Zarządzanie algorytmiczne

Przepisy dyrektywy są pierwszymi w historii UE, które regulują wykorzystanie algorytmów względem zatrudnionych. Pracownik platformowy nie będzie mógł zostać zwolniony wyłącznie przez algorytm ani na podstawie decyzji podjętej przez algorytm lub inny automatyczny system podejmowania decyzji. Zgodnie z nowymi przepisami platforma będzie musiała zapewnić, że nadzór nad ważnymi decyzjami, które mają bezpośredni wpływ na pracowników, będzie musiał sprawować człowiek.

Prywatność i ochrona danych osobowych

Dyrektywa reguluje również kwestie ochrony danych osobowych pracowników platform. Cyfrowe platformy pracy nie będą mogły przetwarzać niektórych rodzajów danych osobowych, takich jak dane dotyczące stanu emocjonalnego lub psychicznego, statusu migracyjnego oraz osobistych przekonań.

Dwa lata na przepisy krajowe

Po opublikowaniu dyrektywy w Dzienniku Urzędowym UE państwa członkowskie będą miały dwa lata na uchwalenie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych niezbędnych do jej wykonania.

Aleksandra Sudak-Przybyła